The International Journal of Economic and Social Research

Abstract

Çalışmada Osmanlı Devleti’nde bütçe ve bütçe hakkının tarihsel
gelişiminin incelenmesi ve araştırılması amaçlanmıştır. Modern anlamda
bütçe hakkının elde edilmesi açısından Osmanlı Devleti, geç kalmış bir
ülkedir. Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarında bütçeye dair gelişmeler
olmakla birlikte bütçe hakkı açısından yasal bir adım atılmamıştır.
Tanzimat öncesi dönemde devlete ait gelir ve giderlerin yer aldığı
defterler bulunmakla birlikte günümüzdeki anlamıyla bir bütçe anlayışı
gelişmemiş; bütçe konusunda geleneksel usuller kullanılmaya devam
edilmiştir. Bütçe hakkının parlamentonun yetkisine geçmesi büyük
zorluklar sonucu ancak 19. yüzyılda gerçekleşebilmiştir. Bütçe hakkı,
Birinci Meşrutiyet döneminde hazırlanan 1876 Anayasası ile kazanılmış ve
anayasada vergilerin kanuniliği, vergilerin ve bütçelerin yıllık
olması, gelir ve giderlerin bölümler halinde onaylanması ilkeleri ve
kesin hesap kanunu ile Sayıştay denetimi düzenlenmiştir. Fakat söz
konusu hükümlerin uygulanması yaşanan tarihi olaylar nedeniyle ancak
1908 yılında II. Meşrutiyet döneminde gerçekleşebilmiştir. Sonuç olarak,
Osmanlı Devleti’nde bütçe hakkının elde edilmesinde ihtilaller ve
inkılaplardan ziyade aydın, bürokrat ve siyasetçilerin etkin rolü dikkat
çekmektedir.