Malatya Turgut Özal Üniversitesi İşletme ve Yönetim Bilimleri Dergisi

Abstract

Covid-19 salgını 2020 yılının ilk aylarında hemen hemen bütün dünyaya yayılarak bir pandemi haline dönüşmüştür. Pandemi, tıbbi ürünler, temizlik ürünleri ve kişisel koruyucu donanımlar gibi mallarda patlayan bir talep ve bunun karşısında yetersiz kalan bir arza neden olmuştur. Bu durum, devletlerin önceliğini kendi ulusal ihtiyaçlarına vermesine ve bahsedilen belirli ürünlerde ihracatı miktar olarak sınırlayan veya tümden yasaklayan tedbirlere başvurmasına yol açmıştır. Birbiri ardına uygulamaya konulan ihracat kısıtlamaları, bunların uluslararası ticaret hukukunun (DTÖ hukuku) kuralları içindeki yerini gündeme getirmiştir. GATT Madde XI.1, kural olarak hem ithalatta hem de ihracatta miktar kısıtlamalarını yasaklamaktadır. Ancak, GATT’ta bu yasaktan kaçış imkânı veren çeşitli hükümler bulunmaktadır. Madde XI.2, genel miktar kısıtlamaları yasağının kapsamı dışında kalan bir liste vermekte olup, münhasıran ihracata ilişkin olan XI.2(a) bendi, elzem nitelikli gıda veya öteki ürünlerde ortaya çıkabilecek ciddi kıtlığı önlemek veya hafifletmek için geçici olarak ihracat kısıtlayıcı veya yasaklayıcı tedbirler almayı mümkün kılmaktadır. Genel istisnalara dair Madde XX ile güvenlik istisnalarına dair Madde XXI’in bazı hükümleri de ihracatta miktar kısıtlayıcı tedbirler almaya imkân verir niteliktedir. Ayrıca, DTÖ hukukunda bu tür tedbirlere dair prosedürel bazı gerekler bulunmaktadır. Diğer taraftan, pandemi nedeniyle alınan ihracatı kısıtlayıcı veya yasaklayıcı tedbirlerin uluslararası ticaret üzerinde yaratabileceği sakıncalara dair çeşitli tartışmalar ve çözüm önerileri de gündeme gelmiştir.