Ermeni Araştırmaları

Öz

Türk siyasal hayatının en önemli
evrelerinden II. Meşrutiyet Dönemi’nin ilk parlamentosunu oluşturacak 1908
seçimleri yakın dönem tarihinin çok tartışılan gelişmelerinden birisi olmuştur.
Türk siyasal hayatında olduğu kadar seçim tarihinin de farklı evrelerinde bir
takım tartışma ve münakaşalar, sıklıkla karşılaşılan bir mesele olmakla
birlikte 1908 seçimlerindeki gelişmeler, çok daha yaygın tartışmaları
beraberinde getirecek olan 1912 seçimlerine göre biraz daha özel bir durum arz
etmiştir. 1908 seçimlerini diğerlerinden biraz daha özel ve anlamlı kılan durum,
İmparatorluğu oluşturan milletlerin Meşrutiyet ile İttihat ve Terakki
Cemiyeti’nden beklentilerinin bir hayli yüksek olmasıyla ilgilidir. Zira uzun
erimli bir mücadeleden sonra yeniden ilân edilmiş bulunan Meşrutiyet ya da
devrin söylemiyle 10 Temmuz İnkılâbı, müslümanların yanı sıra gayrimüslim
milletleri de İmparatorluktaki bütün sorunların sona ereceğine dair çok büyük
umut ve beklentilere sevk etmişti.

Seçimlerin uygulanması ve seçimler
ile ilgili iddia edilen bazı usulsüzlükler ile tartışmalar daha ziyade
İmparatorluğun kozmopolit şehirlerinde cereyan etmiştir. Bu bağlamda, İstanbul,
İzmir ve Trabzon gibi önemli şehirler başta olmak üzere özellikle burjuva
kozmopolitizmini yansıtan şehirler, seçimlere ilişkin tartışmaların yapıldığı
başlıca seçim çevrelerini oluşturmuştur. Bu bakımdan İmparatorluğun çok etnili,
çok mezhepli ve çok kültürlü olduğu kadar, aynı zamanda cemaat örgütlenmesinin
güçlü olduğu yerlerde seçimler oldukça ilgi çekici bulunmuş ve bu özellikleri
eksiksiz bir şekilde yansıtan şehirlerdeki seçimler, bu tartışmalarda özel bir
yer işgal etmiştir. Trabzon vilâyeti, barındırdığı Rum, Ermeni vb. gayrimüslim
nüfusunun yanı sıra, aynı zamanda bir mahreç kapısı olarak da kabul edilmesi,
özellikle yabancı diplomatlar için göz önünde bulundurulmasını gerektirecek derecede
önem taşıyan bir Türk beldesiydi. Dolayısıyla bir süreden beri imparatorluğun
kritik beldelerinde yaratılmaya çalışılan sorunların başını çeken Ermeni
konusu, şimdi de seçimler bahanesi ile Trabzon’da soruna dönüştürülmek
istenmiştir. O nedenle Fransa’nın Trabzon Konsolosluğu Vilayette yapılan seçimlere
ilişkin tartışmalara özel ilgi göstermiş ve gelişmeleri raporlarına
yansıtmıştır.