Öz
Bu makalede Arap dili literatüründe şiir perspektifinde taṣḥîf ve taḥrîf olgularının yansımaları üzerine bazı mülahazalar saptanmıştır. Yani gramatik düzeyde şiirde meydana gelmiş taṣḥîf ve taḥrîf meselesinin ana temasını ortaya koyacak ve anlaşılmasını sağlayacak bazı örnekler bağlamında incelenmiştir. Araştırıldığı kadarıyla literatürde konunun istenilen düzeyde incelenmediği ve uygulamada eksikliklerin olduğu dolayısıyla literatürdeki bu boşluğu doldurmak amacıyla bu mevzu irdelenmeye çalışılmıştır. Bunun yanı sıra taṣḥîf ve taḥrîf’in şiire nasıl girdiğini, buna yol açan en önemli nedenlerin neler olduğunu ve taṣḥîf ile taḥrîf’in şiirde yayılmasını engellemek için ne tür önlemlerin alındığını ortaya koymak da bu çalışmanın hedeflerindendir. Çalışma, literatür taraması ve analiz desenli yöntemle yazılmaya gayret edilmiştir. Klasik dönemde yazının kifayetsizliği nedeniyle yazılı bile olsa şiir, uzun bir süre ekseriyetle hafızaya dayalı sözlü rivayet yoluyla yayılmış ve korunmaya çalışılmıştır. Bu yüzden edebî bir mahsul olan şiirin bozulmadan orijinalliğini koruyabilecek satırlara aktarılmasına kadar nicel olarak büyük bir kısmı unutulmakla birlikte dilden dile aktarımı sırasında kaçınılmaz olarak bazı değişikliklere uğradığı not edilmiştir. Dolayısıyla gerek bilinçsiz gerekse bilinçli olarak şiirde gramatik düzeyinde taṣḥîf ve taḥrîf’e düşüldüğü, özellikle cahiliye dönemindeki şiirlerde bu gibi hataların daha çok olduğu görülmektedir. Müsteşrikler başta olmak üzere birçok araştırmacı, eski Arap şiirinde orijinallik ve intihal meselesiyle ilgilenmeleriyle daha sonraki süreçte Arap edebiyatı tarihinde uzman alimler arasında araştırma, polemik ve mücadeleye konu olması bunu teyit etmektedir.
Kaynakça
- Abdusselâm Muhammed Hârûn. Tahkiku'n-nusûs ve neşruhâ. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 7. Basım, 1418/1998.
- Abdülkādir el-Bağdâdî. Ḫizânetü’l-edeb. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 13 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 4. Basım, 1418/1997.
- Anonim. Yedi Askı/Arap Edebiyatının Harikaları. çev. Kenan Demirayak vd. İstanbul: Akdem Yayınları, 2019.
- Askerî, Hasan b. Abdullah. Şerḥu mâ yeḳaʿu fîhi’t-taṣḥîf ve’t-taḥrîf. nşr. Abdülaziz Ahmed. 3 Cilt. Kahire: Matbaatu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1383/1963.
- Askerî, Hasan b. Abdullah. Şerḥu mâ yeḳaʿu fîhi’t-taṣḥîf ve’t-taḥrîf. thk. Abdülazîz Ahmed. Kahire: Maṭbaatu Musṭafa'l-Babi'l-Halebî, 1963/1393.
- Bayraktutan, Osman. “Semantik Analiz Yöntemi Açısından 'Tahrif' Kelimesi”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (Ekim 2017), 127-150.
- Beşşâr b. Bürd. Dîvânü Beşşâr b. Bürd. thk. Muhammed Tâhir b. Âşûr. 4 Cilt. Cezair: Şeriketü’t-Tûnisiyye, 1976.
- Buhtürî, Dîvân. şrh. Ahmed b. Muhammed b. Hasan el-Merzûkī. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutub’l-‘İlmiyye, 1421/2000.
- Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Ta‘rîfât. thk. Muhammed Bâsıl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1421/2000.
- Çetin, Nihat M. “Arap/Edebiyat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/276-309. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
- Çıkar, Mehmet Şirin. Kıyas/Bir Nahiv Usûl İlmi Kaynağı. Van: Ahenk Yayınları, 2007.
- Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Ömer b. Ahmed. el-Müʾtelif ve’l-muḫtelif. thk. Muvaffak b. Abdullâh b. Abdülkādir. 5 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Garbi’l-İslâmî, 1406/1986.
- Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn. Nüzhetü’l-elibbâʾ fî ṭabaḳāti’l-üdebâʾ. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1386/1967.
- Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-ʿAyn. thk. Mehdî Mahzûmî - İbrâhim es-Sâmerrâî. İran: Müsevveretü Dâru’l-Hicre, 1405.
- Ferrâ’, Yahyâ b. Ziyâd. Meʿâni’l-Ḳurʾân. nşr. Ahmed Yûsuf Necâtî vd. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Mısrî, 1955.
- Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn. el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turasi'l-Arabî, 1412/1991.
- Hadârî, Delîla –Bûzidî, Naîmâ. “et-Taṣḥîf ve eseruhu ‘alâ selâmeti’n-nassi’l-muhakkîk”. Meceletu Dirasâti’n-Nakdiyye ve’l-Edebiyye Cezâir 2/5 (2021), 105-116.
- Hadîsi, Mâzin Müzmir İbrâhîm. “et-Taṣḥîf ve’t-taḥrîf vemâ yenşeü ‘anhu min iḫtilâf fi ḥedîsi’ş-şerîf”. İslâmî İlimler Fakültesi İkinci Sempozyum (2012), 4/6-7.
- Hakçıoğlu, Muhammed Meşhud. Arap Gramerinde Zarûret Olgusu. thk. Rıfat Akbaş. Ankara: Sonçağ Akademi, 2021.
- Hamza el-İsfahânî. Kitâbü’t-Tenbîh ʿalâ ḥudûs̱i’t-taṣḥîf. thk. Muhammed Es‘ad Tales. Beyrut: Dâru Sâdır, 2. Basım, 1412/1992.
- Hâşim Tâhâ Şelâş. Muhammed Murtazâ ez-Zebîdî fi kitâbihi Tâcü’l-arûs. Bağdat: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1401/1981.
- Hatîb el-Bağdâdî. el-Kifâye fî ʿilmi’r-rivâye. nşr. Ahmed Ömer Haşim. Beyrut: y.y. 1986.
- Haydarî el-Mescidî. et-Taṣḥîf fi metni’l-hadis. by. Dâru’l-Hadis li't-Tıbaa‛ ve'n-Neşr, 1432/1390.
- İbn Cinnî, Ebü'l-Feth Osmân. el-Ḫaṣâʾiṣ. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetul-‘İlmiye, 1371/1952.
- İbn Hacer el-Askalânî. Nüzhetü'n-naẓar fî tavżîḥi Nuḫbeti'l-fiker. thk. Nuriddîn ‘İtar. Dımaşk: Mektebetu’l-Buşrâ, 1432/2011.
- İbn Hişâm en-Nahvî. Muġni’l-lebîb. thk. Mâzin el-Mübârek. Dımaşk: Dâru’l-Fikir, 1985.
- İbn Kuteybe ed-Dîneverî, eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾ. thk. Ahmed Muhammed Şâkir, 2 Cilt. Kahire: Dârü'l-Maârif, ts.
- İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn. “ḥrf”. Lisânü’l-ʿArab. nşr. Ahmed Fâris eş-Şidyâk. Beyrut: Dâru Sâdır, 1299/1881.
- İbn Mekkî es-Sıkıllî. Tes̱ḳīfü’l-lisân ve telḳīḥu’l-cenân, thk. Mustafâ Abdulkâdir ‘Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kutub’l-‘İmiyye, 1410/1990.
- İbn Sîde. el-Muḫaṣṣaṣ. thk. Lecnetü İhyâi t-Türâsi’l- Arabî. Beyrut: Dâru’l-Âfâk, ts.
- İşler, Emrullah. “tashîf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/128-129. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
- Merzübânî, Ebû Ubeydillâh. el-Müveşşaḥ. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1965.
- Nûrî el-Kısî – Sâmî el-‘Ânî. Menhecu tahkîku’n-nusûs ve neşruhâ. Bağdat: Matbaatu’l-Maarif, 1975.
- Özaydın, Abdulkerim. “Hamza el-İsfahânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/513-514. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
- Paksoy, Kadir. “Hadiste Taṣḥîf –Lafız ve Anlam Hataları-”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 4/4 (2004), 98-116.
- Râcî el-Esmer. el-Mu'cemü'l- mufaṣṣal fi ulûmi'l-Luga. thk. İmeyl Yakûb, 2 Cilt. Beyrut: Dâru Kutubi’l-‘İlmiyye, 2001.
- Râgıb el-İsfahânî, el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân. Riyad: Mektebetu Nizâr Mustafâ el-Bâz, ts.
- Sa‘leb, Ebü’l-Abbâs. Mecâlisü S̱aʿleb. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Mea‘ârif, 2. Basım, ts.
- Safedî, Selâhaddin. “ṣḥf”. Taṣḥîḥu’t-taṣḥîf ve taḥrîrü’t-taḥrîf. nşr. Seyyid eş-Şerkāvî. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1407/1987.
- Seâlibî, Ebû Mansûr. Fıḳhü’l-luġa ve sırrü’l-ʿArabiyye. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. Beyrut: İhyâ-i Türâsil-‘Arabî, 2002.
- Sehâvî, Şemseddîn. Fethu'l-muğîs bi-şerhi elfiyeti'l-hadîs. thk. Abdülkerim b. Abdullâh – Muhammed b. Abdullâh b. Fuheyd. Riyad: Mektebetu Dâru’l-Minhâc, 1426/1995.
- Sîbeveyhi, Ebû Bişr. el-Kitâb. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 3 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hânci, 1385/1966-1988.
- Sîrâfî, Ebû Saîd. Şerḥu ebyâti Sîbeveyhi. thk. M. Ali R. Hâşim. Kahire: Dâru’l-Fikir, 1394/1974.
- Sîrâfî, Ebû Saîd. Şerḥu Kitâbi Sîbeveyhi. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2008.
- Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân. el-İḳtirâḥ fî uṣûli'n-naḥv. nşr. Ahmed Subhî Furat. İstanbul: y.y. 1975.
- Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân. Eşbâh ve’n-neẓâʾir fi’n-naḥv. thk. Abdullah Nebhân vd. 4. Cilt. Dımaşk: Mecmau’l- Lugati’l-Arabî, 1407/1987.
- Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân. el-Müzhir fî ʿulûmi’l-luġa. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. Beyrut: Menşutatu’l-Mektebetu’l’Asriyye, 1306/1986.
- Tâhirülmevlevî, Mehmed Tâhir. Edebiyat Lügatı. haz. Kemal Edip Kürkçüoğlu. İstanbul: Enderun Kitapevi, 1994.
- Tanâhî, Mahmûd b. Muhammed. Medḫal ilâ târîḫi neşri’t-türâs̱i’l-ʿArabî. Kahire: Mektebetu’l-Hancî 1405/1984.
- Tarakçı, Muhammed. “tahrîf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/422-424. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
- Yeşil, Ümmügülsüm . “Taṣḥîf ve Taḥrîf Üzerine Bazı Mülahazalar”. Hadis Tetkikleri Dergisi 18/1 (2020), 147-156.
- Zebîdî, Muhammed Murtazâ. “y-d-y”. Tâcü’l-arûs. thk. Komisyon. Küveyt: Dâru’l-Hidâye, 1205/1965.
- Zeccâc, Ebû İshâk. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh. nşr. Abdülcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kutub, 1408/1988.
- Zübeydî, Ebû Bekr. Ṭabaḳātü’n-naḥviyyîn ve’l-luġaviyyîn. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Beyrut: y.y. 1968.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 20 Aralık 2022 |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 9 Eylül 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 9 Sayı: 2 |
